Η ταινία Kwaidan του 1964, κυριολεκτικά σημαίνει Ιστορίες φαντασμάτων. Είναι μια Ιαπωνική ανθολογία τρόμου, που σκηνοθέτησε ο Masaki Kobayashi. Βασίζεσαι σε γιαπωνέζικους θρύλους, όπως τους συγκέντρωσε ο Λευκάδιος Χερν (Patrick Lafcadio Hearn 1850-1904). Δημοσιεύτηκαν στο βιβλίο του “Ιστορίες και Μελέτες Παράξενων Πραγμάτων” (Stories and Studies of Strange Things), του 1904. Η ταινία αποτελείται από τέσσερις αυτόνομες ιστορίες. Ο όρος Kwaidan, αποτελεί την απόδοση του αρχαϊκού όρου Kaidan, δηλαδή Ιστορίες Φαντασμάτων. Η ταινία κέρδισε το Ειδικό Βραβείο Κριτικής Επιτροπής, στις Κάννες την ίδια χρονιά, καθώς και το Βραβείο Ακαδημίας, για τη καλύτερη ξενόγλωσση ταινία. Συγκαταλέγεται στις ταινίες της Συλλογής Criterion (The Criterion Collection, Inc.). Στην Ιαπωνία απέσπασε το βραβείο Yoko Mizuki-Kinema Junpo, ως βραβείο καλύτερου σεναρίου. Κέρδισε επίσης βραβεία Κινηματογράφησης και Καλλιτεχνικής Επιμέλειας, στο Mainichi Film Concours.
Η ταινία αυτή του σκηνοθέτη Masaki Kobayashi, μαζί με την Ugetsu Monogatari (1953), του Kenji Mizoguchi και την απόδοση του Μάκβεθ, ως Θρόνος Αίματος το 1957 απ’ τον Akira Kurosawa, αποτελούν εξέχουσες στιγμές της χρυσής εποχής του Ιαπωνικού κινηματογράφου. Όσον αφορά δε το Kwaidan, χαρακτηρίζεται ως το υπερφυσικότερο φιλμ της χώρας.
Η τετραμερής μεταφορά των γνωστών ιστοριών του Λευκαδίου Χερν, η οποία κατά κάποιους αποτελεί αναφορά στις τέσσερις εποχές, συνθέτουν μια ταινία η οποία, αν λάβουμε υπόψιν μας το είδος, τη χώρα παραγωγής, μα και τη μοναδικότητά της ανάμεσα στις δουλειές του Kobayashi, δε μπορεί να κατηγοριοποιηθεί εύκολα. Μπορεί να προσδιοριστεί ως μια μοναδική εμπειρία προσκολλημένη στη μνήμη, σαν μεταβλητό όνειρο μα και σαν ματιά σε μιαν εναλλακτική διάσταση. Εκεί όπου ο χρόνος κινείται αλλιώς κι ο τρόπος συνδυάζεται αρμονικά με την ομορφιά.
Η ζωή του Λευκαδίου Χερν αποτελεί μια περίπτωση μελέτης εξωτικής προσέγγισης. Μια άρτια μορφή, αδέσμευτη από γεωγραφικά σύνορα. Γόνος Ελληνίδας μητέρας και Ιρλανδού πατέρα, γεννημένος στη Λευκάδα, δε μεγάλωσε με τις ομορφότερες αναμνήσεις. Ο περίγυρος των παιδικών του χρόνων ήταν συγγενείς που δε συμπαθούσε, σ’ ένα περιβάλλον διαποτισμένο απ’ το γαλλικό ρομαντισμό. Στη συνέχεια αντιμετώπισε τον εγκλεισμό, σ’ ένα καθολικό οικοτροφείο στη Νορμανδία. Ως ενήλικας, θα βρεθεί στα εδάφη της Ν. Αμερικής και της Καραϊβικής, σαν λαογράφος του αυτόχθονος πολιτισμού. Θα επαναπροσδιοριστεί, με την εγκατάστασή του στην Ιαπωνία. Αυτό συμβαίνει, εξ αιτίας του γάμου του με μια γυναίκα, που καταγόταν από οικογένεια Σαμουράι. Θ’ ασπαστεί το Βουδισμό και θα καθιερωθεί ως εξέχουσας φήμης διερμηνέας, της Ιαπωνικής κουλτούρας και λαογραφίας, παρότι η γνώση του σε σχέση με την ιαπωνική γλώσσα, ήταν η μέτρια ανάγνωση.
Διέσωσε ιστορίες της Ιαπωνικής παράδοσης, που δεν ήταν καταγεγραμμένες κι επεξεργασμένες ως τότε. Αυτό, μέσα απ’ τη δική του ευρωπαϊκή ματιά. Τις εξέδωσε υπό του ψευδωνύμου Yakumo Koizumi. Ο Kobayashi βασίζει στα βιβλία του Χερν, “Film draws on Shadowings” (1900), “Kotto” (1902), και “Kwaidan” (1904), τις αντίστοιχες ταινίες του. Είχε στόχο να εξάψει την όρεξη του δυτικού κοινού, για τη Στοιχειωμένη Ιαπωνία. Σε μια χρονική στιγμή αλλαγών για την Ιαπωνική κοινωνία, το Kwaidan θ’ αποτελέσει πρότυπο νοσταλγικού μύθου. Εκεί, ολόκληρο το παρελθόν αποτελεί ένα υπερφυσικό φαινόμενο, μια ανισότητα στην οποία παραμένουμε αναπόφευκτα δεμένοι. Μια ιστορία φαντασμάτων, απ’ την οποία κανείς δε μπορεί να ξυπνήσει εντελώς. Οι πρωτότυπες ιστορίες του Χερν, θα κυκλοφορήσουν σε 37 σελίδες. Ο Kobayashi θα επεκτείνει τη δομή τους, σε πυκνές και πολυεπίπεδες εμπειρίες, στις οποίες συμπιέζονται μεγάλα χρονικά τμήματα.
Στις τρεις πρώτες ιστορίες, ο Kobayashi επέλεξε να συμπεριλάβει, αυτές που χαρακτηρίζονταν από σπασμένους όρκους. Ακόμα κι ασυνείδητες επιλογές, οδηγούν σε αναπόφευκτες περιστάσεις. Στα “Μαύρα μαλλιά”, είναι η αθετημένη υπόσχεση προς μια γυναίκα. Στη “Γυναίκα του χιονιού”, προς ένα πνεύμα και στο “Hoichi, ο άνθρωπος χωρίς αυτιά”, που αποτελεί και την ενότητα που ξεχωρίζει περίλαμπρα στο έργο, η ίδια αθέτηση. Αυτή τη φορά όμως, απέναντι σ’ ένα ολόκληρο στρατό φαντασμάτων. Το σύντομο τελικό επεισόδιο, “Σ’ ένα φλιτζάνι τσάι”, ολοκληρώνει τη ταινία, σε μια παράξενη κωμωδία. Αυτά δεν είναι παραμύθια που δείχνουν κάποιο προφανές ηθικό δίδαγμα, αλλά προσπερνούν τ’ αόρατα εμπόδια που σηματοδοτούν τα όρια του ανθρώπινου κόσμου. Ότι βρίσκεται πέρα απ’ αυτά τα σύνορα, είναι ο τομέας του υπερφυσικού τρόμου, αλλά επίσης και της τέχνης. Στο Kwaidan, η ομορφιά δεν είναι διακόσμηση. Είναι ένας άμεσος σύνδεσμος, με άγνωστα κι επικίνδυνα βασίλεια.
Στην πρώτη ιστορία, τα “Μαύρα μαλλιά”, το απλό τέλος που ‘ρχεται με το θάνατο ως κλείσιμο της ιστορίας, άρα και λύτρωση κατά μιαν έννοια των ηρώων, διαδέχεται η “Η Γυναίκα του Χιονιού” σε μια παραμυθένια ατμόσφαιρα. Εκεί η απόλυτα κατασκευασμένη ομορφιά, όλο το ζωγραφισμένο σκηνικό, που επικεντρώνεται στο φεγγάρι για να οπτικοποιήσει την εξέλιξη της ιστορίας, αλλά και το τεχνητό χιόνι, σε καμία περίπτωση δεν εμποδίζει την εκδήλωση, μιας βαθιάς ασυνείδητης απειλής.
Οι δύο πρώτες ιστορίες διερευνούν τις συμβάσεις, με τις οποίες ζουν μαζί, άνδρες και γυναίκες. Η πρώτη περίπτωση βασίζεται στον ίδιο λαϊκό μύθο, που ο Mizoguchi προσάρμοσε το Ugetsu Monogatari (1953) Σα παραλλαγή του ίδιου λαϊκού μύθου, τα κοινά χαρακτηριστικά περιλαμβάνουν έναν άνδρα που αφήνει μια γυναίκα, ώστε ν’ αναζητήσει πλούτο, τιμές και να παντρευτεί επιδεικτικά, μια πλουσιότερη γυναίκα. Κατόπιν θα συνειδητοποιήσουν ότι όλες οι προτεραιότητές τους είναι λάθος κι επιστρέφουν στις πρώτες συζύγους τους με την ελπίδα συμφιλίωσης.
Τα “Μαύρα Μαλλιά”, μιλούν για έναν παντρεμένο σαμουράι, ο οποίος αφήνει την πρώτη του γυναίκα πίσω στη φτώχεια, αγνοώντας την απελπισμένη δέσμευσή της να εργαστεί ως υφάντρα, ακόμη σκληρότερα. Ταξιδεύει για να πάρει θέση, στην υπηρεσία ενός άλλου αφέντη. Ευδοκιμεί και παντρεύεται την κακομαθημένη κόρη του προαναφερθέντα. Σύντομα απογοητευμένος, αρχίζει να ξανασκέφτεται τη πρώτη του γυναίκα. Τελικά παραιτείται κι επιστρέφει στο παλιό του σπίτι, όπου βρίσκει τη γυναίκα του, φαινομενικά αμετάβλητη, να εξακολουθεί να εργάζεται στον αργαλειό της.
Η εικόνα της πιστή γυναίκας στον αργαλειό, θα μας φέρει στο μυαλό την Πηνελόπη. Διόλου παράξενο, αν σκεφτεί κανείς την ελληνική καταγωγή του συγγραφέα. Επιπροσθέτως αν αναλογιστούμε την άποψη περί πολιτισμικών ανταλλαγών, λόγω εμπορικών σχέσεων, κατά τη πρώιμη αρχαιότητα, ανάμεσα στην Ιαπωνία και τη χώρα μας. Υπάρχει επίσης η άποψη πως οι επιρροές των δύο λαών, αντικατοπτρίζονται σε διάφορα σημεία. Μπορούμε να θέσουμε ως παράδειγμα, σημεία ιαπωνικών πολεμικών τεχνικών, στην αρχαιοελληνική πάλη (Παγκράτιον, Πάμμαχον κλπ).
Εξάλλου η παραδοσιακή ιαπωνική θρησκεία Σιν-το είναι πολυθεϊστική, όπως και η λατρεία των θεών του Ολύμπου, ενώ οι δύο θρησκείες μοιράζονται και την αντίληψη ότι οι θεοί ενυπάρχουν στον φυσικό κόσμο, γύρω μας. Η έννοια της φιλοξενίας, επίσης, που στα ιαπωνικά αποδίδεται ως ομότε-νάσι, έχει πολλές ομοιότητες στους δύο λαούς. Επιπλέον, οι δύο χώρες μοιράζονται θεμελιώδεις αξίες, όπως το κράτος δικαίου, το σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, την ελεύθερη οικονομία και τη δημοκρατία.
Τα υπέροχα πλάνα στο ημίφως, αναδεικνύουν την ευγένεια της μορφής της. Περνούν τη νύχτα μαζί. Η μουσική γίνεται επιβλητική. Οι καμπάνες χτυπούν ρυθμικά σε πένθιμο τόνο. Όταν ξυπνά το πρωί, χαϊδεύοντάς της τα μαλλιά, ανακαλύπτει ότι κοιμόταν μ’ ένα πτώμα. Η φασματική χαίτη μαύρων μαλλιών απ’ το παρελθόν, τον τυλίγει και τον ρίχνει σ’ ένα ράγισμα του εδάφους, πριν μπορέσει να ξεφύγει.
Στα “Μαύρα Μαλλιά”, το κοινό ξέρει ότι κάτι δεν είναι πάει καλά στην εξέλιξη της ιστορίας. Ο Kobayashi το πετυχαίνει αυτό, φέρνοντας τη κάμερα, με μια κομψή κίνηση παρακολούθησης, που δίνει την εντύπωση ότι βρισκόμαστε σ’ ένα πλοίο στη θάλασσα, παρέχοντας μια ανησυχητική αποσύνδεση απ’ τη πραγματικότητα. Πρόκειται για μια σκόπιμη παραμόρφωση της κανονικής αντίληψης, που εφιστά την προσοχή μας στη κάμερα και στο γεγονός ότι αυτό που βλέπουμε, μα και το πώς το βλέπουμε, είναι υπό τον έλεγχο, κάποιου άλλου. Δε μας παρουσιάζεται ένα παράθυρο σε μιαν αναπαράσταση της πραγματικότητας, με την προσδοκία ότι θα τη δεχτούμε ως τέτοια. Έχουμε ενημερωθεί για την παρακολούθηση μυθοπλασίας. Αυτή είναι μια ιστορία που λέγεται κι ο αφηγητής επιλέγει το τρόπο με τον οποίο ο θεατής το λαμβάνει.
Η ιστορία μας εδώ, περιέχει επίσης τις προφανέστερες εικόνες τρόμου: ένα αποσυντεθειμένο πτώμα, ένα κρανίο και τα τιτλοδοτημένα, ασυνήθιστα προσκολλημένα μαύρα μαλλιά. Αυτό μπορεί να έχει εμφανιστεί στην πρώτη ιστορία για να προσελκύσει το δυτικό κοινό και να τους δώσει κάτι, που να ‘ναι αναγνωρίσιμο, για να το συγκρατήσουν.
Αυτό το επεισόδιο δημιουργεί ένα έντονο, ευμετάβλητο κι ανησυχητικό άνοιγμα. Ο άντρας που προσπαθεί να ξεφύγει, απ’ την οργή μιας περούκας. Ο Kobayashi αντιμετωπίζει τους χαρακτήρες του, με άψογη ψυχρότητα. Διακρίνεται η απτή απόγνωση του άντρα, που ανακαλύπτει ένα χαμόγελο, στο εναπομείναν κρανίο. Μιαν απογοήτευση που επιβεβαιώνεται, όταν τα χείλη της χωρίζουν κι αποκαλύπτουν ένα μεγάλο κενό γεμάτο μαύρα σάπια δόντια. Όπως τόσες πολλές ιστορίες φαντασμάτων, πρόκειται για την αμετάβλητη φύση, της απώλειας και της μνήμης. Εδώ σχολιάζεται η αδυναμία να ξανακερδιθεί αυτό, που απορρίπτεται βίαια. Από έναν ανόητο άνδρα, έναντι μιας γενναιόδωρης συζύγου. Την αντικατάστασή της με μια γυναίκα, που έχει μισή ντουζίνα υπηρέτες, για να της φέρουν ένα κουβά νερό, ώστε να δροσίσει το πρόσωπό της. Το φινάλε είναι φαύλο στην αντιστροφή που αντιπροσωπεύει: η υποτακτική αυτοθυσία της πρώτης συζύγου, περιέχει μια σύμβαση ευθύνης που ξεπερνά το θάνατο.
Η Yukionna “Η γυναίκα του χιονιού”, στη δεύτερη ιστορία, αρχικά δεν συμπεριλήφθηκε στις δυτικές διανομές και μερικές φορές εμφανίστηκε ως σύντομη εκδοχή. Αφηγείται την ιστορία ενός νεαρού ξυλοκόπου, του Mi Nokichi, ο οποίος, μαζί μ’ έναν ηλικιωμένο ομότεχνό του, παγιδεύονται σε μια χιονοθύελλα. Ανίκανοι να διασχίσουν το ποτάμι για να επιστρέψουν στο χωριό τους, καταφεύγουν σε μια καλύβα. Κατά τη διάρκεια της νύχτας, ο νεαρός άντρας ξυπνά για να δει το σύντροφό του, ν’ απορροφάται ψυχικά από ένα αιθέριο, πανέμορφο πνεύμα, το οποίο κατόπιν κατευθύνεται προς τον ίδιο. Εντυπωσιασμένη απ’ τη νεότητά του, του χαρίζει τη ζωή. Ωστόσο, τον κάνει να υποσχεθεί, πως δε θα μιλήσει ποτέ, γι’ αυτό το περιστατικό. Ο φακός επικεντρώνεται στα μάτια της κι η πόρτα κλείνει απότομα, καθώς απομακρύνει τη σβησμένη φασματική μορφή της.
Το μάτι που εμφανίζεται στον ουρανό του ζωγραφισμένου σκηνικού, θα παίξει σημαντικό ρόλο, στην οπτική αφήγηση της ιστορίας. Τους παρακολουθεί κατά την έναρξη και το τέλος της χιονοθύελλας. Το τοπίο χαρακτηρίζεται από έντονη θεατρικότητα, κάτι στο οποίο προσδίδει σημαντικά, το καλοστημένο σκηνικό. Χιόνι, δέντρα και ζωγραφισμένος ουρανός. Ακόμα και τα νερά του ποταμού, που κυλούν με τον απαιτούμενο ρυθμό, ζωντανεύουν το τοπίο, αναπαριστώντας τη σφοδρότητα των καιρικών συνθηκών.
Ένα χρόνο αργότερα. Το σκηνικό πλέον στέκει κόκκινο και το μάτι στον ουρανό κλειστό. Ο ήρωάς μας, έχοντας ανακάμψει πια, συναντά στο δρόμο μια νεαρή γυναίκα, τη Yuki. Παρουσιάζεται ως ορφανό, που ταξιδεύει με προορισμό τη μεγάλη πόλη. Καταλήγουν να παντρευτούν και να φέρουν στο κόσμο δύο παιδιά. Όλοι στο χωριό, έχουν να πουν για τη καλοσύνη της, μα και να σημειώνουν συνεχώς, πόσο όμορφη και νέα παραμένει. Μέσω αυτής της ιστορίας, θα ‘ρθουμε σ’ επαφή, με τα έθιμα και τις συνήθειες, που λάμβαναν χώρα εντός, μα και εκτός οικίας. Παρουσιάζεται η ιεροτελεστία του φαγητού, τα ρούχα και τ’ αξεσουάρ. Στο ποτάμι θα συναντήσουμε γυναίκες να πλένουν, με τα μέσα της εποχής.
Το μοτίβο ενός ζωγραφισμένου ήλιου, που παρακολουθεί προκλητικά, έχει αντικαταστήσει το ψυχρό φεγγάρι. Το δασικό περιβάλλον της ιστορίας, χαρακτηρίζεται από έναν ονειρικό καλοκαιρινό ήλιο, στον οποίο οι Nokichi και Yuki ξαπλώνουν στο χορτάρι, αντλώντας την αίσθηση των φυσικών ρυθμών, εγγενή σε αυτούς τους λαϊκούς μύθους. Η ζωή τους κυλά γαλήνια. Τα παιδιά μεγαλώνουν. Αυτή μοιάζει όπως είπαμε, να μη γερνά καθόλου, πράγμα που δε παραλείπουν να της τονίζουν οι γυναίκες του χωριού, όπως επίσης και το πόσο σπάνιο είναι, να ‘χει τη μεγάλη εύνοια της πεθεράς της – δοξάζοντας τ’ όνομα της νύφης!
Μια νύχτα μεγάλης καταιγίδας, ο Nokichi αναγνωρίζει στιγμιαία το πνεύμα του παρελθόντος, στο πρόσωπο της γυναίκας του. Σκέψη που απορρίπτει κατευθείαν μ’ ένα γέλιο. Μόνο που το συμβάν τον παρακινεί, να της διηγηθεί τη παλιά ιστορία. Αρχίζει να χιονίζει – το μάτι ανοίγει ξανά. Σ’ ένα άψογο πλάνο, το δάσος και το τρέμουλο της καλύβας του Nokichi, είναι μια διακριτική πρόταση στοιχειωμένης παρουσίας, καθώς η χιονισμένη επένδυση στα έλατα, καταρρέει σε ομιχλώδη πέπλα. Αυτό το δεύτερο επεισόδιο, εμβαθύνει στο άγχος για τη πολυπλοκότητα των σχέσεων, μεταξύ ανδρών και γυναικών. Η εικόνα της Yuki, γίνεται ένα πανίσχυρο δυσοίωνο είδωλο, για το μυστήριο που θα πρέπει ν’ αντιμετωπίσει κάθε ζευγάρι, αλλά και τη δυνατότητα άρνησης και σιωπής που ‘ναι ικανές, να καταστρέψουν τη μεταξύ τους οικειότητα.
Φυσικά η Yuki που ‘ναι όντως το πνεύμα, εξοργίζεται με τη παραβίαση της υπόσχεσής του, η οποία ήταν μια ισόβια δέσμευση, που κι οι δύο είχαν πάρει εκείνη τη νύχτα. Του χαρίζει τη ζωή, μόνο για χάρη των παιδιών τους, προειδοποιώντας τον πως αν φανεί ανάξιος πατέρας, θα γυρίσει γι’ αυτόν. Επιστρέφει στη χιονισμένη νύχτα. Η τελική εικόνα, ενός ζευγαριού σανδαλιών, που ο Nokichi έφτιαξε για την Yuki να μένουν εκεί καθώς η μορφή της χάνεται, αφήνοντας αποτυπώματα στο χιόνι, είναι τραγική.
Οι δύο πρώτες ιστορίες διερευνούν τις κοινωνικές συμβάσεις, με τις οποίες ζουν μαζί, άνδρες και γυναίκες. Συνδέονται, με την κακομεταχείριση των γυναικών. Συναντούμε τη παρουσία των yūrei – εκδικητικών πνευμάτων, που εμφανίζονται ως χλωμές, νεαρές γυναίκες με μαύρα μαλλιά κι έχουν γίνει οι βασικοί σημαίνοντες του παραφυσικού στην Ιαπωνική τέχνη, απ’ τη χρυσή εποχή του θεάτρου kabuki, τον 17ο αιώνα έως την αλλαγή της χιλιετίας και του J-horror.
Tags: Akira Kurosawa , article , Cinema , fantasy , Film , Hoichi , horror , j-horror , japan , kabuki , Kenji Mizoguchi , kwaidan , Masaki Kobayashi , movie , Supernatural , The Weird Side Daily , Ugetsu Monogatari , Yuki - Onna , Yūrei , άρθρο , άρθρο φανταστικού , βραβείο , Γυναίκα του χιονιού , γυναίκες , Θρύλος , ιαπωνία , ιστορίες , ιστορίες φανασίας , Ιστορίες Φαντασμάτων , Κινηματογράφος , Λευκάδιος Χερν , μαύρα μαλλιά , Σιν-το , σκηνοθέτες , σκηνοθέτης , ταινία , τρόμος , τρόμου , φαντασία , Φαντάσματα , Χαρά Κωστοπούλου
Σχόλια και απόψεις.
Η γνώμη σας είναι πάντα καλοδεχούμενη.