Με αφορμή την επέτειο γέννησης του Φραντς Κάφκα (3 Ιουλίου 1863) ξαναδιάβασα έργα του, για πολλοστή φορά. Πρόκειται για έναν συγγραφέα που είτε τον λατρεύεις είτε τον μισείς.
Η πρώτη μου επαφή μαζί του έγινε όταν ήμουν σε σχετικά ώριμη «αναγνωστική» ηλικία, με τη Μεταμόρφωση. Έργο εφιαλτικού περιεχομένου, που μπήκα στο πετσί του μετά από αρκετές αναγνώσεις. Ξεκινά με την επισήμανση ότι ο πρωταγωνιστής, ο Γκρέγκορ Σάμσα, έχει μετατραπεί σε έντομο. Αν και δεν γνωστοποιείται ο λόγος αυτής της μεταβολής, ο ίδιος την αποδίδει στην κουραστική και επίπεδη ζωή του ως πλασιέ και στα χρέη της οικογένειάς του, που έχει αναλάβει να εξοφλήσει.
Παρόλο που ο ήρωας είναι αυτός που μεταμορφώνεται και αλλάζει δραματικά, οι μεταμορφώσεις που υφίσταται η υπόλοιπη οικογένεια δεν είναι αμελητέες. Πιάνουν δουλειά και παίρνουν τη ζωή τους στα χέρια τους, ενώ προηγουμένως βασίζονταν στον Σάμσα. Ξεπερνούν, μάλιστα, το σοκ της μεταμόρφωσής του τόσο γρήγορα που καταντά νοσηρό.
Πιθανότατα μέσα στο διήγημα να προβάλλονται όλα τα θέματα που είχε να αντιμετωπίσει και να λύσει ο συγγραφέας. Το κέλυφος του σπιτιού που περιβάλλει τον Σάμσα, όπως και τον Κάφκα στην καθημερινότητά του, είναι χειρότερο από το κέλυφος του εντόμου, γιατί τον παγιδεύει. Ο Σάμσα ακούει και καταλαβαίνει τους ανθρώπους, ενώ οι άνθρωποι δεν τον καταλαβαίνουν. Κάτι αντίστοιχο συνέβαινε και με τον Κάφκα, που επιθυμούσε να γίνει συγγραφέας ενώ ο πατέρας του τον προόριζε να ασχοληθεί με επιχειρήσεις, γεγονός που δημιουργούσε τριβές και σταδιακό αποκλεισμό του «επαναστάτη». Σε αυτό το πλαίσιο, το μήλο που πετά ο πατέρας στον Σάμσα αντιστοιχεί στις κοινωνικές ευθύνες που παραδίδονται σε κάθε γενιά.
Και η Δίκη, επίσης είναι γεμάτη από τους δαίμονες που ταλαιπωρούν τον συγγραφέα. Το έργο βασίζεται σε μια εφιαλτική, παρανοϊκή συνθήκη. Μας δίνει την αίσθηση ότι υπάρχει ένας κακόβουλος νους που έχει παγιδεύσει τους χαρακτήρες. Η περιγραφή της Μητρόπολης είναι το κλειδί του μυθιστορήματος. Είναι ταυτόχρονα ασφυκτική και απέραντη. Είναι σαν να έχει το ρόλο Λαβύρινθου. Η Δίκη ξεδιπλώνεται σε έναν παράδοξο κόσμο, γεμάτο ονειρικά στοιχεία, που χαρακτηριστικά του είναι η ενοχή και η αυστηρή κοινωνική διαστρωμάτωση, που χωρίζει αυστηρά τους ανθρώπους σε ανώτερους και κατώτερους. Το δίπολο εξουσιαστής – εξουσιαζόμενος βρίσκει εδώ την απόλυτη μορφή του. Ωστόσο ούτε ο εξουσιαστής ούτε ο εξουσιαζόμενος είναι ελεύθεροι, εφόσον ελευθερία σημαίνει η ύπαρξη ορίων. Ο εξουσιαστής πρέπει να καταπιέσει για να επιβάλλει την εξουσία του. Για να καταπιέσει αποτελεσματικά, παραβιάζει όρια. Αυτό σημαίνει ότι έχουν παραβιαστεί και τα δικά του.
Οι γυναίκες του έργου, η υπηρέτρια κυρίως, δεν έχουν ανθρώπινη συμπεριφορά. Ο διάλογος του Κ. με την Λένη εμποτίζεται από την αισθητική του εφιάλτη. Όπως περιγράφεται από τον συγγραφέα, φαίνεται σαν να μην ανήκει στο ανθρώπινο είδος.
Στον Πύργο, πάλι, ο Κάφκα σκιαγραφεί την αλλοτρίωση του σύγχρονου ανθρώπου και την απουσία νοήματος της ζωής. Κλειδί του έργου, που είναι γεμάτο αμφισημίες, είναι η περιγραφή της ατμόσφαιρας του Πύργου. Είναι βαριά, σαν ένα ταβάνι γεμάτο υγρασία, που είναι έτοιμο να πέσει και να πλακώσει τους ενοίκους. Από μία σκοπιά, ο Πύργος μπορεί να συμβολίζει τον απρόσιτο Θεό και ο αποτυχημένος αγώνας του Κ. να φτάσει εκεί είναι η μεταφορά της σύνθλιψης του ατόμου που προσπαθεί να φτάσει τη θεότητα. Στο τέλος του διηγήματος όμως, διαλύεται κάθε ψευδαίσθηση για βελτίωση ή για επίτευξη του στόχου.
Ο Κάφκα εξέφρασε στον 20ο αιώνα, αλλά και στον 21ο, αφού τα έργα του παραμένουν διαχρονικά, τη χρεωκοπία μιας ολόκληρης εποχής. Ενσαρκώνει τον φυγάδα της ζωής, που δεν βρίσκει πουθενά διέξοδο.
Tags: The Weird Side Daily , αλλοτρίωση , αμφισημίες , ανάγνωση , αναγνώστης , άνθρωποι , Άνθρωπος , άρθρο , Ατμόσφαιρα , βιβλία , βιβλίο , Γαλλική Επανάσταση , Γκρέγκορ Σάμσα , δαίμονες , διήγημα , δίκη , δίπολο , είδος , ελευθερία , ένοικοι , ένοικος , ενοχή , έντομο , εξουσία , εξουσιαζόμενος , εξουσιαστής , επανάσταση , επαναστάτης , έργα , έργο , εφιάλτης , ζωή , ήρωας , θεός , καθημερινότητα , κακόβουλο , κακόβουλος , κλειδί , κοινωνία , Κυριακή Δριτσάκου , λαβύρινθος , μεταβολή , μεταμόρφωση , Μητρόπολη , Μυθιστόρημα , νόημα , οικογένεια , πατέρας , περιγραφή , πλασιέ , πρωταγωνιστής , Πύργος , σοκ , σπίτι , Συγγραφέας , τριβές , Φραντς Κάφκα , χαρακτήρες
Σχόλια και απόψεις.
Η γνώμη σας είναι πάντα καλοδεχούμενη.